Σκηνοθεσία: Γούντι Άλεν
Σενάριο: Γούντι Άλεν
Παίζουν: Γούντι Άλεν, Μία Φάροου
Παραγωγή: ΗΠΑ – 1983
Διάρκεια: 1 ώρα 19 λεπτά
Το φαινόμενο Zelig δεν είναι άλλο από αυτό του χαμαιλεοντισμού. Γνωστή σε πολλούς και ως προσαρμοστικότητα, η ιδιότητα της εύκολης προσαρμογής σε κάθε δυνατή συνθήκη, σε όλες τις πιθανότητες, σε πληθώρα καταστάσεων θεωρείται σημαντικό προσόν στη σύγχρονη κοινωνία. Όταν ο ανταγωνισμός, η στοχοπροσήλωση, η ακόρεστη επιθυμία για άνοδο κοινωνικών βαθμίδων και τάξεων κυριαρχούν στο κοινωνικό γίγνεσθαι, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η ενσωμάτωση και η ομοιομορφία μετατρέπονται σε κυρίαρχες αξίες στον αντίποδα οποιασδήποτε κουλτούρας εναντίωσης. Αγελαίες δομές θεμελιωμένες στον φόβο της απόρριψης και της διαφοροποίησης φροντίζουν τον επί ίσοις όροις διαμοιρασμό της κοινωνικής ευθύνης για εναρμόνιση με παραδεδεγμένες ιδέες και ανεπιφύλαχτη αποδοχή της πεπατημένης.
Ο Λέοναρντ Ζέλιγκ πάσχει από μια ακραία μορφή χαμαιλεοντισμού, καθώς παίρνει ακόμα και τη μορφή των ανθρώπων με τους οποίους έρχεται σε επαφή. Συναγελάζεται με λευκούς, είναι ένας λευκός με τη στερεοτυπική έννοια. Συνομιλεί με μαύρους, το ίδιο. Τον επισκέπτονται Ινδιάνοι, δεν μπορεί παρά να εμφανιστεί με φτερό και ινδιάνικα ρούχα. Απόλυτη ταύτιση με τον «άλλο», υπέρτατη διαδικασία ισοπέδωσης, παντελής έλλειψη προσωπικής οπτικής. Είναι τόσο σοβαρό το πρόβλημά του, που ακόμα και η επίμονη προσπάθεια της γιατρού του και μετέπειτα συντρόφου του, πέφτει σε τοίχο αφού εκείνος «δανείζεται» και την προσωπικότητά της. Ευτυχώς για την έρευνά της, καταφέρνει προσωρινά να τον συνεφέρει και στις «Συνεδρίες του λευκού δωματίου», μέσα από την τεχνική της ύπνωσης, ανοίγεται ο δρόμος προς τα εσώψυχά του.
Ο Γούντι Άλεν διευρύνει τη θεματική μιας ταινίας που προφανώς βάλλει κατά της μάζας, και πολύ προτού ο οδοστρωτήρας της πολιτικής ορθότητας σαρώσει τα πάντα στο πέρασμά του, αμφισβητεί και σατιρίζει το σύνολο των κοινωνικών ομάδων και εν τέλει όλους και όλα. Ο μαζάνθρωπος εξάλλου είναι ένας και η κατασκευή του είναι επιμελημένη και προσεγμένη. Αξίζει λοιπόν και ένα αφιέρωμα στα χαρακτηριστικά του: αυτό ακριβώς κάνει η ταινία του δαιμόνιου Γούντι. Η μορφή της ταινίας μεγεθύνει το ενδιαφέρον, καθώς πρόκειται για ένα ψευδοντοκιμαντέρ, γυρισμένο με πρότυπο τα ασπρόμαυρα newsreels των ‘30s που συνδυάζει αρχειακό υλικό, έγχρωμες ψευδο-συνεντεύξεις τοποθετημένες στο σήμερα της ταινίας, αποσπάσματα ολόκληρα με slideshow. Τα εφέ που εντάσσουν τον Γούντι Άλεν στο επίκεντρο της Ιστορίας είναι αληθοφανή και για το 1983 μοιάζουν εξωπραγματικά.
Ο Λέοναρντ Ζέλιγκ γίνεται σύμβολο καταβύθισης στη μάζα. Θέλει να νοιώθει ασφαλής, γι’ αυτό επιδιώκει να μοιάζει με τους άλλους. Θέλει να είναι αρεστός. Η έλλειψη προσωπικότητάς του αντικατοπτρίζεται στην απουσία κοντινών πλάνων του, στην παραμόρφωση των ακραίων ζουμ σε φωτογραφίες του, στην τάση του για φυγή. Όσο για τον θεατή, εκείνος βουτά σε μια «εμπειρία του καθρέφτη», που σίγουρα έχει κατασκευαστεί με περίσσεια τεχνική, καυστικό χιούμορ και με μια γοητευτική ειρωνική προδιάθεση. Από την άλλη μεριά, η πιθανή δυσαρέσκεια εξαιτίας της επαναλαμβανόμενης τροπής των γεγονότων αλλά και της υφολογικής μονομέρειας, αποφεύγεται χάρις στη μικρή διάρκεια της ταινίας.
Ανδρέας Άννινος
