Σκηνοθεσία: Aleksey German
Σενάριο: Yuri German, Eduard Volodarskiy
Παίζουν: Rolan Bykov, Anatoliy Solonitsyn, Vladimir Zamanskiy
Παραγωγή: Σοβιετική Ένωση, 1971
Διάρκεια: 1 ώρα 36 λεπτά
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ένας αποστάτης αξιωματικός του Κόκκινου Στρατού επιστρέφει στις τάξεις του, αντιμετωπίζοντας την εχθρότητα του στρατεύματος ή τέλος πάντων των υπολειμμάτων του. Το Trial on the Road απομυθοποιεί τον πάντα γενναίο και ατρόμητο Κόκκινο Στρατό και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η ταινία μπήκε στον πάγο από τη σοβιετική λογοκρισία και βγήκε από αυτόν το 1987 επί Γκορμπατσόφ. Για να αντιληφθούμε τη γελοιότητα της μεταπολεμικής σοβιετικής περιόδου, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η περίοδος Γκορμπατσόφ – ο οποίος αργότερα διαφήμιζε πίτσες – θεωρείται ακόμα μια περίοδος προοδευτικών στροφών και μεταρρυθμίσεων που δυστυχώς δεν τελεσφόρησε.
Ας μην γελιόμαστε, ποιο κράτος αφήνει στην τύχη της την απεικόνιση των ενόπλων δυνάμεών του; Στην περίπτωση του σοβιετικού γίγαντα, οι λογοκριτές δεν βολεύονταν με τίποτα λιγότερο από στρατιές υπερ-ανθρώπων, οι οποίες θα μάχονταν τα τέρατα της ναζιστικής μηχανής. Επειδή, όμως, ο άνθρωπος έχει πιο πρόχειρη την κακία και την καταστροφική μανία, από την καλοσύνη και τη δημιουργικότητα, τα ναζιστικά τέρατα είχαν απέναντί τους σοβιετικούς στρατιώτες, που αν όχι η πλειοψηφία τους, σίγουρα ένα μεγάλο μέρος τους, θα ήθελαν να βρίσκονται σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου, παρά στην κόλαση του ανατολικού μετώπου. Ο German το κάνει σαφές αυτό, βασιζόμενος στην ιστορία του πατέρα του Yuri και στο σενάριο που έγραψε ο Eduard Volodarskiy. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρωταγωνιστής και πρώην αποστάτης Λάζαρεφ, αφοπλίζει πανεύκολα έναν σοβιετικό στρατιώτη και με την ησυχία του παραδίδεται στους πρώην (και νυν;) συντρόφους του. Πού ακούστηκε να εισάγεται έτσι σε μια αφήγηση με ήρωες και προδότες, ο προδότης;
Στις ταινίες με πολεμικό περιεχόμενο – ας μην διολισθήσουμε στους όρους πολεμική/αντιπολεμική ταινία – συνήθως τίθενται ισχυρά ηθικά ζητήματα συχνά υπό μορφή διλημμάτων. Δεν αποτελεί εξαίρεση το Trial on the Road: από την απόφαση ενός στρατιώτη αν θα σκοτώσει εκείνον που του χάρισε τη ζωή, αλλά και αυτή καθαυτή την απόφαση τού πρώην βλασοβίτη (Ρώσοι που πολέμησαν στον πλευρό των Γερμανών) να παραδοθεί, αυτά τα διλήμματα αποτελούν κρίκους μιας ηθικής αλυσίδας που δεν λέει να συντεθεί. Μπορούν να εντοπιστούν και άλλα ηθικά ζητήματα: η αδυναμία για φόνο εν καιρώ πολέμου ή η άρνηση του αποστάτη αξιωματικού να επιστρέψει στους Γερμανούς ως κατάσκοπος των Ρώσων αυτή τη φορά, διότι δεν μπορεί να ζήσει ως προδότης. «Την πρώτη φορά πήγες, όμως» είναι η πληρωμένη απάντηση του ήπιου υπολοχαγού.
Υφολογικά, ο German αφήνει την κάμερα να κινείται με υπέροχα ρευστά τράβελλινγκ, θυμίζοντας έντονα Κουροσάουα, κρύβει τον ορίζοντα, οριοθετώντας ένα λαγούμι για όποιον εμφανίζεται στην ταινία, ίσως και τον τάφο του. Φωτίζει σκληρά τα ξεσπάσματα των «φτιαγμένων από υλικό ήρωα» σοβιετικών, όταν όμως ο διάλογος αφήνει να διαφαίνεται η απανθρωπιά της γενικής κατάστασης του πολέμου το κοντράστ μειώνεται: δεν υπάρχει χώρος για διαμάχη σε αυτή την περίπτωση. Ο φιλμικός χρόνος σχεδόν εξισώνεται με τον πραγματικό, υπό την έννοια ότι τα σαμποτάζ των σοβιετικών περιγράφονται από πολύ νωρίς έως το τέλος τους. Σε στιγμές έντασης αλλάζει την εστίαση, υπογραμμίζοντας τα διαφορετικά επίπεδα κίνησης στα πλάνα του και σε πολλά σημεία κατά τη διάρκεια της ταινίας, με αποκορύφωμα το κλείσιμό της, ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός με τα λαμπρά από τη χαρά της νίκης πρόσωπα, με τη συνεχή κίνηση στο κάδρο, με τους εμψυχωτικούς και πανηγυρικούς διαλόγους, ίσως αποτελεί την αγωνιώδη προσπάθεια του σκηνοθέτη να δηλώσει μέρος του συνόλου προς αποφυγήν παρεξηγήσεων από τους λογοκριτές.
Η ταινία εντούτοις είναι ειλικρινής: τα Ηλύσια Πεδία μπορεί να φιλοξενούν νεκρούς ήρωες και μάλιστα σε συνθήκες απόλυτης ευτυχίας, η πραγματικότητα φιλοξενεί ζωντανούς (για μικρό χρονικό διάστημα εν καιρώ πολέμου) ανθρώπους που υποχρεώθηκαν να πολεμήσουν σε συνθήκες απόλυτης δυστυχίας. Δεν είναι ήρωες, είναι τα θύματά σας κύριοι λογοκριτές, είναι σαν να λέει ο German.
Ανδρέας Άννινος
