Σκηνοθεσία: Στάνλεϊ Κιούμπρικ
Σενάριο: Στάνλεϊ Κιούμπρικ, Άντονι Μπέρτζες
Παίζουν: Μάλκολμ Μακ Ντάουελ, Πάτρικ Μαγκί, Στίβεν Μπέρκοφ, Μάικλ Μπέιτς
Παραγωγή: Αγγλία – ΗΠΑ, 1971
Διάρκεια: 2 ώρες 16 λεπτά
Βασισμένο στο μυθιστόρημα του Άντονι Μπέρτζες «A Clockwork Orange».
«Ένας αρχηγός ξέρει πάντα πότε πρέπει να φέρεται γενναιόψυχα στους κατωτέρους του».
Ο Άλεξ και η συμμορία του σπέρνουν τον όλεθρο σε μια φουτουριστική εκδοχή της Αγγλίας. Όταν ξεκινούν οι προστριβές για την ηγεσία τις συμμορίας, ο Άλεξ έρχεται αντιμέτωπος με μια νέα «θεραπεία» που θα τον καθιστά ακίνδυνο για την κοινωνία.
Δεν υπάρχει άλλη ταινία στην ιστορία του κινηματογράφου με τέτοια αναβλύζουσα ειρωνεία. Ένας λόγος για τον οποίο αυτό το υπέρτατο αριστούργημα ίσως δεν είναι εντυπωμένο ως τέτοιο στις συνειδήσεις των θεατών, είναι διότι πολλοί είναι αλλεργικοί στο θείο δώρο της ειρωνείας, σε αυτό το σχήμα λόγου που είναι το αλατοπίπερο της ζωής. Αν όλα λέγονταν ευθέως, όπως συμβαίνει στη γλώσσα των υπολογιστών, τότε ο άνθρωπος θα είχε εκπέσει σε ένα ον με λιγότερα επίπεδα και διαστάσεις.
Βιασμοί, επιθέσεις σε ηλικιωμένους ζητιάνους, μάχες απέναντι σε άλλες συμμορίες.
Το Κουρδιστό Πορτοκάλι ξεκινά στη γαλατερία Κορόβα με τον Άλεξ και τη συμμορία του, έτοιμους για μια ακόμα βραδιά Σούπερ-βίας. Βιασμοί, επιθέσεις σε ηλικιωμένους ζητιάνους, μάχες απέναντι σε άλλες συμμορίες. Όμως γιατί Σούπερ βία; Οι παραπάνω εγκληματικές πράξεις συνιστούν πράξεις βίας, τι νόημα έχει ο χαρακτηρισμούς σούπερ; Με τον όρο Σούπερ-βία, ο Κιούμπρικ θέλει να «ξεκολλήσει» τους πρωταγωνιστές της ταινίας από τον κοινωνικό περίγυρο τους, όπως ένα φως που φωτίζει κόντρα «ξεκολλά» το θέμα από το φόντο. Και αυτό για να προσδώσει μια νέα αίσθηση στις πράξεις τους, μια νέα αντιμετώπιση σε κάθε τους κίνηση. Άλλωστε, Σούπερ-βία μπορούν να ασκήσουν μόνο οι κοινοί εγκληματίες, ενώ η σκέτη βία είναι καλά φυλαγμένη για το κράτος και τα όργανά του.
Γενικά πλάνα με ισχυρούς ευρυγώνιους φακούς εναλλάσσονται με κοντινά, τρεμάμενα πλάνα μέσα στις μάχες των συμμοριών ή στο αυτοκίνητο που τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Τα τράβελινγκ σε στενούς διαδρόμους αναδεικνύουν το με κάθε λεπτομέρεια φροντισμένο σκηνικό. Η μουσική της ταινίας συνεργάζεται αντιστικτικά με την εικόνα αφού κάθε μπάντα έχει το δικό της ενδιαφέρον. Υφολογικά, όμως, η κύρια αίσθηση που αφήνει η ταινία, σαν μια επίγευση στο τέλος ενός ενδιαφέροντος γεύματος, είναι αυτή της παραμόρφωσης, του παρατραβήγματος. Το μεταμοντέρνο χτυπά την πόρτα του θεατή μανιωδώς, και εκείνος μένει άναυδος μπροστά σε κάτι τόσο καινούριο, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι καινούριο.
Αίσθηση παραμόρφωσης, παρατραβήγματος.
Η ειρωνεία στο απόγειό της! Κλασική μουσική συνοδεύει σκηνές Σούπερ-βίας. Το κουδούνι των θυμάτων του Άλεξ χτυπά στους τέσσερις πρώτους φθόγγους της 5ης Συμφωνίας του Μπετόβεν. Έξω από το σπίτι τους έχουν μια πινακίδα που γράφει ΗΟΜΕ (σπιτικό). Η «Ωδή στη χαρά» του Φρίντριχ Σίλερ, που ακούγεται στο τέταρτο μέρος της 9ης του Λούντβιχ Βαν, γίνεται η αφορμή για την προδοσία του Άλεξ από τους συντρόφους του. Ο κύριος Δελτοειδής, που επιβλέπει τον Άλεξ μετά το αναμορφωτήριο, εκδηλώνει τις ορέξεις του και την ανισορροπία του, δείχνοντας ταυτόχρονα μια ηδυπαθή απέχθεια για τον «εγκληματία» Άλεξ. Το Singin’ in the Rain από χαρμόσυνο τροπάρι της μεταπολεμικής Αμερικής, γίνεται μουσικό χαλί για τις αποτρόπαιες πράξεις του Άλεξ αλλά και για την αποκάλυψή του.
Στην πραγματικότητα το «Κουρδιστό Πορτοκάλι» είναι δύο ταινίες που ενδιάμεσα χωρίζονται από το μέρος της «νέας θεραπείας» που ακολουθεί ο Άλεξ για να γιατρευτεί από την εγκληματική φύση του.
Στην πραγματικότητα το Κουρδιστό Πορτοκάλι είναι δύο ταινίες που ενδιάμεσα χωρίζονται από το μέρος της «νέας θεραπείας» που ακολουθεί ο Άλεξ για να γιατρευτεί από την εγκληματική φύση του. Και πώς γίνεται αυτό; «Θα σου δείξουμε ταινίες», του απαντά μία εκ των επιστημόνων. Έτσι, πριν από τη θεραπεία αυτή παρακολουθούμε έναν νεαρό παραμορφωμένο, ένα παράδειγμα προς αποφυγή για την κοινωνία. Στη δεύτερη ταινία, η πλύση εγκεφάλου πετυχαίνει, και ο Άλεξ μπορεί πλέον να είναι ένα χρήσιμο μέλος του κοινωνικού σώματος. «Αντέδρασα σωστά;», ρωτά σε κάποιο σημείο και θυμίζει αμέσως τους εαυτούς μας. Φτάνει λίγο πριν το θάνατο, όμως την κατάλληλη στιγμή, ευάλωτος πια από τη «νέα θεραπεία», θα διαφθαρεί ώστε να μπορέσει να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην Κυβέρνηση.
Δικαιοσύνη – Επιστήμη – Θρησκεία – Κοινωνία. Συγκοινωνούντα δοχεία με πολλές φορές αντικρουόμενα συμφέροντα, αλλά κατά βάση με ένα πολύ συγκεκριμένο στόχο: την αποχαύνωση των ατόμων, την εμφύτευση κανόνων και νόμων, την τιμωρία και τον φόβο, την ανοησία της αγέλης. Κάπου εκεί αχνοφαίνεται και η Τέχνη, βασανισμένη και παρεξηγημένη. Οι μηχανισμοί βίας μελετημένοι επαρκώς από τους θεσμούς και τις δομές, γεμίζουν τις φυλακές για να έχουν δουλειά και οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι και πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι που υπό άλλες συνθήκες θα είχαν ξεμείνει από δουλειά. Γι αυτό, ο υπουργός δηλώνει ότι «η συσσώρευση εγκληματιών σημαίνει συγκέντρωση εγκληματικότητας». Ποιος, όμως, θα άντεχε έναν κόσμο χωρίς εγκληματικότητα; Μια ολόκληρη αλυσίδα επαγγελματιών, σίγουρα όχι.
Ο συγγραφέας του βιβλίου, Άντονι Μπέρτζες, δήλωσε ότι η ταινία του Κιούμπρικ εξυμνεί το σεξ και τη βία. Μίλησε επίσης για παρεξήγηση των αρχικών προθέσεων του σε σχέση με την ερμηνεία του βιβλίου. Ας μας επιτραπεί να παρατηρήσουμε ότι έμεινε στο πρώτο επίπεδο της κινηματογραφικής απόδοσης του έργου του. Όπως φαίνεται, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ δεν «αντέδρασε σωστά»…
Ανδρέας Άννινος
