Το πολιτιστικό τραύμα μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και η ύπνωση που απαιτείται για να προσεγγίσουμε σημεία του παρελθόντος για τα οποία ο εγκέφαλός μας αρνείται να μας δώσει πρόσβαση, δίνουν στον Τρίερ την ευκαιρία να μας μιλήσει για την Ευρώπη. Μέσα από πληθώρα κινηματογραφικών αναφορών και το ακραίο στιλιζάρισμα των ταινιών του απευθύνεται στο θεατή υπνωτίζοντάς τον, είτε ευθέως, όπως στο Europa, είτε εμμέσως. Δομές εξουσίας περικυκλώνουν τους πρωταγωνιστές με καταστροφικό αποτέλεσμα. Άλλωστε ο κεντρικός αφηγηματικός άξονας είναι κοινός: Ένας ιδεαλιστής καταλήγει να πράττει ενάντια στα πιστεύω του και καταλήγει στην πτώση.
Κέντρο της Ευρώπης είναι η Γερμανία, που την εποχή που γυρίζεται η τριλογία φαίνεται ότι θα είναι ο ηγέτης της αναδυόμενης Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το οδυνηρό παρελθόν δείχνει ότι κάτι τέτοιο ίσως να αποτελεί τροχοπέδη για αυτή τη νέα κατάσταση των πραγμάτων, όμως ο Τρίερ εξετάζοντας εξονυχιστικά την Ιστορία, δηλώνει πώς η αναζήτηση της αλήθειας μπορεί να εγκαθιδρύσει μια νέα ευρωπαϊκή ευαισθησία. Έτσι, οι ήρωες τού Τρίερ δεν είναι ποτέ μανιχαϊστικά καθορισμένοι και δρουν πάντα κάτω από το βάρος της Ιστορίας η οποία πολλές φορές ορίζει τις πράξεις τους. Ένας ντετέκτιβ μέσα από την ιχνηλάτηση των πεπραγμένων ενός εγκληματία γίνεται και ο ίδιος εγκληματίας, η ύπνωση και η περιδιάβαση στα σημεία εξάπλωσης της πανώλους φέρνει την επιδημία τής μυθοπλασίας μέσα στην “πραγματικότητα”, ενώ ένας μετριοπαθής και προσεκτικός υπάλληλος γίνεται τρομοκράτης χωρίς να καταλάβει το πώς.
Η διακειμενικότητα (η σχέση ενός έργου με άλλα προγενέστερα) στο έργο του Τρίερ κραυγάζει τον ενθουσιασμό του σκηνοθέτη για τη κινηματογραφική φόρμα. Ενδεικτικά κάποιες από τις αναφορές που εντοπίζονται στην τριλογία: Γερμανικός εξπρεσιονισμός (ακραίο στιλιζάρισμα και των τριών ταινιών), Φιλμ Νουάρ, Κλασικό Χόλιγουντ, Ευρωπαϊκός κινηματογράφος τέχνης (Μπέργκμαν, Ταρκόφσκι, Ντράγιερ κ.α.) καθώς και το Νέο Γερμανικό Σινεμά με τον Φασμπίντερ να είναι ίσως η κυριότερη επιρροή. Μάλιστα, η επιστροφή του Φιλμ Νουάρ στις εξπρεσιονιστικές γερμανικές ρίζες του μέσα από την εξέταση της αμερικανικής κατοχής της Γερμανίας στο Europa αντηχεί στοιχεία της Ιστορίας του Κινηματογράφου (δεν ήταν λίγοι οι γερμανοί καλλιτέχνες που μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες όταν οι Ναζί πήραν τα εξουσία).
Αυτό που συγκρατούμε από την τριλογία Europa είναι η περίτεχνη αλληλοεπικάλυψη κινηματογράφου, κοινωνίας και ιστορίας και η συνέπεια του πειραματισμού στη φόρμα. Τα αφηγηματικά τεχνάσματα και η σινεφιλία του Τρίερ (ποτέ δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη η σινεφιλία για έναν σκηνοθέτη) ολοκληρώνουν μια από τις πιο σημαντικές τριλογίες που έχουμε δει και για τους ενδιαφερόμενους δίνει την σκυτάλη σε μια ακόμα σημαντική τριλογία του Λαρς φον Τρίερ, αυτή της Χρυσής Καρδιάς (Δαμάζοντας τα Κύματα, Οι Ηλίθιοι, Χορεύοντας στο Σκοτάδι).
Ανδρέας Άννινος
