Δίνοντας με σχετική ακρίβεια τον όρο αφίσα, θα λέγαμε ότι είναι ένα μεγάλο κομμάτι χαρτί με εικόνες, φωτογραφία, σκίτσο ή κείμενο, συνήθως τυπωμένο, που αναρτάται σε κάποια επιφάνεια. Κατά το πέρας των ετών λειτούργησε ως εργαλείο διαφήμισης, προπαγάνδας, διαμαρτυρίας ή απλά ως τρόπος για να περάσει ένα μήνυμα. Αποδεδειγμένη η μεγάλη δύναμη της μέσα στον χρόνο. Ο τότε νέος νόμος του 1881 στη Γαλλία που αφορά την Ελευθερία του Τύπου, δίνει την ελευθερία στην ανάρτηση διαφημιστικών πινακίδων σχεδόν παντού και προκαλεί την έκρηξη της αφίσας. Έτσι η αφίσα θα έρθει να «εκμεταλλευτεί» με άμεσο τρόπο την πιο δυνατή αίσθηση του ανθρώπου, την όραση. Σε ένα πρώτο απλό οπτικό στάδιο η εικόνα της εγκλωβίζει και καθηλώνει το βλέμμα του θεατή χωρίς την άμεση απαιτούμενη εγκεφαλική λειτουργία, υποδηλώνοντας έτσι και την μεγάλη δύναμη της. Βέβαια σ’ ένα δεύτερο στάδιο, υφίσταται το πιο σημαντικό κομμάτι αφού την παρατηρήσουμε. Φυσικά αυτό δεν θα μπορούσε να είναι άλλο πέρα από αυτό της εγκεφαλικής επεξεργασίας του μηνύματος που θέλει να περάσει ο εκάστοτε δημιουργός της.
Στην περίπτωση του σινεμά η αφίσα ανήκει στην κατηγορία των γραφιστικών προϊόντων που αφορά το προμοτάρισμα μιας επικείμενης νέας κυκλοφορίας ή μιας ήδη υπάρχουσας ταινίας και σαν μια πιο εξειδικευμένη χρήση, χρησιμεύει και ως διακοσμητικό στοιχείο. Η ύπαρξή της διαδραμάτισε σίγουρα ένα σπουδαίο ρόλο και ειδικά στα πρώτα χρόνια ύπαρξής του. Επιπροσθέτως κάτι που ενισχύει την παραπάνω πρόταση είναι ότι δεν πρέπει να λησμονήσουμε την απουσία του διαδικτύου εκείνη την εποχή καθώς και τη μη προβολή τρέιλερ μιας ταινίας στα πολύ πρώιμα στάδια του κινηματογράφου ως μέσο προώθησης.
Η αδιαμφισβήτητη σχέση αφίσας-ζωγραφικής ιστορικά (πολλοί γνωστοί ζωγράφοι στα τέλη 19ου αιώνα και αρχές 20ου πειραματιστήκαν εκτός των άλλων δραστηριοτήτων τους και με το κομμάτι αυτό π.χ. Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ, Γκούσταφ Κλιμτ κ.ά.) μας καταδεικνύει το πόσο μεγάλο ρολό παίζει η σύνθεσή της ανάλογα με την ταινία που προβάλλεται. Η τεράστια χρωματική παλέτα δίνει την δυνατότητα στον εκάστοτε καλλιτέχνη να δώσει με ακρίβεια και να αποτυπώσει το ύφος της ταινίας. Σ’ αυτό το παιχνίδι επίσης συμμετέχει η ποικιλία των χρωμάτων που συναντούμε στο φόντο ή στις λέξεις-γράμματα ενός υπάρχοντος κειμένου. Ένα ακόμη υποστηρικτικό και καθοριστικό σημείο είναι η ύπαρξη εικόνων ή κολλάζ, που παρουσιάζουν πολλές φορές τους ίδιους τους πρωταγωνιστές, τον σκηνοθέτη ή και μια εικόνα από ένα χαρακτηριστικό πλάνο της ταινίας. Το άθροισμα αυτών των παραγόντων θα καθορίσουν και το τελικό αποτέλεσμα της που ενδέχεται να επηρεάσει τον μελλοντικό θεατή.
Από την άλλη, όσο προχωράει ιστορικά η εξέλιξη στα καλλιτεχνικά δρώμενα αναπόφευκτα επηρεάζεται και το στυλ μιας αφίσας. Οι καλλιτέχνες στηρίζονται πάνω σε νέες έννοιες όπως ο φορμαλισμός, η αφαίρεση, ο μινιμαλισμός. Έννοιες που εισάγουν μόνο οτιδήποτε είναι αναγκαίο για την κατανόηση ενός έργου τέχνης (κάλλιστα κάποιες αφίσες μπορούμε να τις θεωρήσουμε ως ένα έργο τέχνης). Πλέον παρατηρούμε αφίσες με ελάχιστες δυνατές πληροφορίες για μια ταινία, χωρίς από την άλλη να αλλοιώνεται η δυναμική τους. Φτάνουμε στο επίπεδο μια απλή εικόνα ή λέξη να αποτελεί το σήμα κατατεθέν της και να μας δίνει αμέσως την δυνατότητα για να ανασύρουμε σκηνές και μνήμες μιας ολόκληρης ταινίας. Σε τούτο το σημείο θα μπορούσα να προσθέσω ότι πολλές φορές παρατηρούμε μέσα στον χρόνο μια παλιά αφίσα να μεταλλάσσεται κυριολεκτικά σε μια πολύ μοντέρνα έκδοσή της, κρατώντας με έξυπνο τρόπο τα βασικά στοιχεία της πρώιμης φόρμας της.
Στις μέρες μας σπάνια προσέχουμε μια αφίσα είτε πάμε στο κινηματογράφο είτε αν πλέον την δούμε τυχαία σ΄ένα άρθρο που αφορά μια οποιαδήποτε ταινία στο διαδίκτυο. Η δύναμή της έχει παραγκωνιστεί από την δύναμη που προσφέρει το τρέιλερ μιας ταινίας. Παρόλα ταύτα δεν είναι κακό που και που να ρίχνουμε μια κλεφτή ματιά σε κάποιες από αυτές που μπορεί να κρύβουν εξαιρετικούς καλλιτεχνικούς συνδυασμούς και μηνύματα.
Κλείνοντας υπάρχουν κάποιες εξαιρετικές επιλογές βιβλίων με πλούσιο φωτογραφικό και πληροφοριακό υλικό για τους λάτρεις της vintage αφίσας και όχι μόνο. Παραθέτω τα παρακάτω:
French New Wave: A Revolution in Design. Βιβλίο των Γκράχαμ Μαρς (Graham Marsh) και Κρίστοφερ Φρέυλίνγκ (Christopher Frayling), αφιερωμένο στις αφίσες στην κορυφαία στιγμή του γαλλικού κινηματογράφου το κίνημα της Νουβέλ Βαγκ.
100 Movie Posters: The Essential Collection by Tony Nourmand (Editor), Graham Marsh (Design)
Λεωνίδας Ρηγόπουλος
