Σκηνοθεσία: Ρομπέρ Μπρεσόν

Σενάριο: Ρομπέρ Μπρεσόν, βασισμένο στην ομώνυμη αυτοβιογραφική ιστορία του Αντρέ Ντεβινί

Παίζουν: Φανί Αρντάν, Φρανσουά Λετεριέ, Σαρλ Λε Κλεν, Ρολάν Μονό

Παραγωγή: Γαλλία, 1956

Διάρκεια: 1  ώρα 41 λεπτά

  – Δεν μπορούσε να περιμένει άλλο

  – Γιατί; Από απελπισία;

  – Από υπερβολική ελπίδα για μια καινούρια ζωή.

Ο Φονταίν, μέλος της Γαλλικής Αντίστασης, σχεδιάζει την απόδρασή του μέσα από τις φυλακές όπου κρατείται ως καταδικασμένος σε θάνατο. Οι συγκρατούμενοί του τον βοηθούν στο εγχείρημα του, σε μια αληθινή ιστορία από τα απομνημονεύματα του Αντρέ Ντεβινί, που κρατήθηκε στη Λυών κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής.

Μια αληθινή ιστορία. Χωρίς στολίδια. Η κάμερα με ένα πανοραμίκ προς τα δεξιά, αφήνει την πινακίδα, που πληροφορεί ότι 10000 άνδρες υπέφεραν στα χέρια των ναζί, ενώ 7000 βρήκαν τον θάνατο, και καδράρει τον ρηγματωμένο τοίχο των φυλακών Μονλύκ της Λυών. Η ιστορική ρωγμή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, μιας τραγωδίας αδιανόητης, πάνω στην τραχιά επιφάνεια της ανθρώπινης πορείας, άφησε επιμέρους αφηγήσεις, εμπειρίες, πράξεις – μικρότερες τραγωδίες πάνω σε έναν ολέθριο χάρτη.

Ο Φονταίν είναι αποφασισμένος να αποδράσει. Το επιχειρεί στην πρώτη σκηνή της ταινίας, αποτυγχάνει όμως. Δηλώνει ότι αυτή είναι η μοίρα του, σε αντίθεση με τους άλλους κρατουμένους, που δεν την διαμορφώνουν παρά περιμένουν να την συναντήσουν. Η βουλησιαρχία του Φονταίν έρχεται σε αντίθεση με την βαθιά πίστη του ιερέα – ο Φονταίν προκρίνει το «συν Αθηνά και χείρα κίνει» – αλλά και με τον καθηλωτικό φόβο που αισθάνονται οι φίλοι συγκρατούμενοί του. Αυτή του η τάση να κυνηγήσει το ακατόρθωτο, τον καθιστά εν τέλει τον πιο λογικό. Εξάντλησε τις πιθανότητες να αποφύγει την εκτέλεσή του, μην έχοντας τίποτα να χάσει. Επομένως, ταυτοχρόνως με τη βούληση, η νόηση του τον βοήθησε να επιτύχει στην απόδρασή του.

Όπως δηλώνει και ο τίτλος, ο καταδικασμένος δραπέτευσε (το δεύτερο μέρος του τίτλου προέρχεται από τη Βίβλο (Κατά Ιωάννην 3: 8), και ίσως η πιο σωστή μετάφραση είναι «Το πνεύμα φυσάει όπου θέλει»). Σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο δραπέτευσε. Ο Μπρεσόν δομεί τον χώρο και το χρόνο, με χειρονομίες, λεπτομέρειες, εκτός κάδρου ήχο, εκτός κάδρου δράση. Καθυστερεί το επόμενο πλάνο, το υποκειμενικό του Φονταίν (αυτό που βλέπει ο Φονταιν), δημιουργώντας αναμονή, χρησιμοποιεί την αφήγηση αιφνιδιαστικά, πότε για να επιβεβαιώσει αυτά που βλέπει ο θεατής, πότε για να τα αναιρέσει. Δίνει συνεχώς στοιχεία, κρατώντας όμως ως κύριο πληροφοριοδότη τον Φονταίν μέσα από την αφήγησή του. Ο χρόνος είναι πάντα ορισμένος, η υπενθύμιση της παρελθοντικής υφής της δράσης είναι συνεχής.

Ο Μπρεσόν εφαρμόζει μια αρχή, που αργότερα στο «Notes on Cinematography» (1977), θα τη θέσει ως εξής: «Η προσέλκυση μόνο του ματιού κάνει το αυτί ανυπόμονο, η προσέλκυση μόνο του αυτιού κάνει το μάτι ανυπόμονο». Τελευταία σεκάνς της ταινίας: Ο Φονταίν με τον συγκρατούμενό του Ζοστ – για τον οποίο βεβιασμένα έκανε την παραδοχή ότι δεν είναι χαφιές των Γερμανών – βρίσκονται νύχτα στη στέγη της φυλακής. Έχουν βάλει μπρος το σχέδιό τους. Απόλυτο σκοτάδι. Μέσα στο λιγοστό φωτισμό, φαίνονται Γερμανοί φρουροί να φυλάν την έξοδο. Κάθε τόσο, το τραίνο που περνά δημιουργεί συνθήκες προώθησης του σχεδίου τους. Ακούγονται τα βήματα των φρουρών. Ακούγεται ένας στριγκός ήχος, που αργότερα αποκαλύπτεται ότι είναι το ποδήλατο του εξωτερικού φρουρού. Το ρολόι της κοντινής εκκλησίας τους ενημερώνει για την ώρα. Καθώς το σχέδιό τους φαίνεται να κολλάει, δεν υπάρχει περίπτωση ο θεατής να μην μετρήσει τα επόμενα χτυπήματα του ρολογιού. Ο Μπρεσόν έχει προσελκύσει το μάτι του θεατή, που προσπαθεί να διακρίνει στοιχεία μέσα στο μισοσκόταδο, κάνοντας υπερευαίσθητο το αυτί του, αφού από εκεί δέχεται τις καθοριστικές πληροφορίες για την πλοκή της ταινίας.

Η ταινία είναι θεμελιωμένη πάνω στην ηχητική μπάντα της. Οι μικρές, συγκρατημένες κινήσεις των εργαλείων του Φονταίν, που θα τον βοηθήσουν να παραβιάσει την πόρτα, να φτιάξει σκοινιά, να καθαρίσει τα «στοιχεία του εγκλήματός του», τα χτυπήματα στον τοίχο – επικοινωνία με τους συγκρατούμενούς του – , οι άχρωμες λεκτικές ανταλλαγές, ώστε να μην γίνει αντιληπτός από τους φρουρούς, ο ήχος του τρένου, οι χτύποι του ρολογιού, το μέταλλο των χειροπέδων πάνω στο μέταλλο του κάγκελου των κλιμάκων. Ο εσωτερικός και εξωτερικός χώρος και χρόνος μέσα από ήχους. Μια ιστορία ήχων και κάποιες φορές η Μεγάλη Λειτουργία του Μότσαρτ.

Ανδρέας Άννινος

Leave a comment