Σκηνοθεσία: Alastair Fothergill, Jonathan Hughes, Keith Scholey
Πρωταγωνιστούν: David Attenborough, Max Hughes
Παραγωγή: Ηνωμένο Βασίλειο – ΗΠΑ, 2018
Διάρκεια: 1 ώρα 23 λεπτά
Η εικόνα της ερειπωμένης πόλης του Πρίπιατ, 35 χρόνια μετά το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ, είναι σίγουρα μια επιτυχημένη προβολή του παρελθόντος στο μέλλον και μία δραματική εισαγωγή σε ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ για το περιβάλλον που δεν αφήνει ψευδαισθήσεις ότι πλανήτης έχει ήδη καταστραφεί.
Ο αφηγητής του ντοκιμαντέρ David Attenborough, εκφράζει μια κραυγή αγωνίας. “Ο κακός σχεδιασμός και τα ανθρώπινα λάθη” έχουν επιφέρει τέτοια μεταβολή στη βιοποικιλότητα και την άγρια ζωή, που παρόμοια της δεν έχει υπάρξει στη γεωλογική ιστορία των τελευταίων 65 εκατομμυρίων χρόνων.
Το θέμα εξετάζεται ολοκληρωμένα και περιεκτικά μέσα από τρεις παράλληλες ιστορικές αφηγήσεις, εντέχνως πλεγμένες μεταξύ τους: τις ακραίες περιβαλλοντικές μεταβολές της πρόσφατης γεωλογικής ιστορίας, την κουλτούρα της υπερκατανάλωσης του 20ου αιώνα ως την κύρια αιτία της περιβαλλοντικής καταστροφής και τέλος την ίδια τη ζωή του Attenborough. Άλλωστε το φιλμ είναι και μία “κατάθεση μαρτυρίας” του τρόπου με τον οποίο ο 95χρονος παρουσιαστής βίωσε και περιέγραψε τις μεταβολές του περιβάλλοντος μέσα από τις θρυλικές σειρές του BBC, ήδη από τη δεκαετία του 70’.
Σε αυτό το έργο ο Attenborough συνοψίζει την καταστροφή που έχει συντελεστεί κατα τη διάρκεια της 60χρονης πορείας του. “Έχουμε υπεραλίευσει το 30% όλων των αλιευτικών αποθεμάτων σε κρίσιμό επίπεδο, κόβουμε 15 δισεκατομμύρια δέντρα το χρόνο, η μισή εύφορη έκταση της γης είναι σήμερα καλλιέργειες. […] Οι άνθρωποι μετράμε για πάνω από το 30% του συνολικού βάρους όλων των θηλαστικών της γης, ενώ ένα 60% είναι τα ζώα που εκτρέφουμε για να φάμε. Τα υπόλοιπα ζώα, από το ποντίκι μέχρι τη φάλαινα, αποτελούν το 4%. Αυτός είναι σήμερα ο πλανήτης μας, όπως διαχειρίζεται από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο”. Αλλά αυτό δεν είναι τίποτα μπροστά σε αυτό που έρχεται. Ενα δυνατό οπτικοακουστικό 5 λεπτο περιγράφει την απόλυτη καταστροφή που έρχεται τον 21ο αιώνα αν συνεχίσουμε στην ίδια πορεία, σε ένα δυσοίωνο και τρομακτικό σκηνικό.
Υπάρχει αντίστροφη πορεία; Για τον Attenborough υπάρχει αν αποφασίσουμε να αποκαταστήσουμε την άγρια ζωή στον πλανήτη. Αυτό περιλαμβάνει την γρήγορη μείωση της πληθυσμιακής αύξησης, την ολική απαγόρευση αλιείας σε μεγάλες θαλάσσιες περιοχές, την αλλαγή των διατροφικών συνηθειών με μείωση της κατανάλωσης του κρέατος και τη στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ωστόσο εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η αναφορά των “λύσεων” είναι φευγαλέα. Δεν γίνεται η ελάχιστη κριτική στη χρήση του όρου της “βιωσιμοτητας” ενώ οι “λύσεις” αξιολογούνται μόνο ως προς την περιβαλλοντική αξία και ελάχιστα μέσα στο κοινωνικό περιεχόμενό τους. Η μεγαθηριακής κλίμακας εγκατάσταση ηλιακών πανέλων στο Μαρόκο για παράδειγμα δε μπορεί να μην εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη διαχείριση και τη διανομή της ενέργειας καθώς και τις κοινωνικοπολιτικές συνέπειες που αυτή η διαχείριση έχει. Ούτως ή άλλως κάθε μορφή ενέργειας, όπως και η ηλιακή είναι και ένα εμπορεύσιμο προϊόν και μάλιστα εξαιρετικά κερδοφόρο. Η έλλειψη κάθε αναφοράς σε αυτό είναι μάλλον και η μοναδική αδυναμία του 80 λεπτου ντοκιμαντερ.
Με γλώσσα απλή και κοφτερή, δομή κατανοητή και χρόνο αρκετό για την επεξεργασία των πληροφοριών, ο θεατής δεν κουράζεται με επιστημονικές λεπτομέρειες και στατιστικές, αλλά καθηλώνεται από το οπτικό υλικό και τη συγκινησιακή φωνή του Attenborough. Ένα απλό γράφημα “πέφτει” περίπου ανα 15 λεπτά κρατώντας ευρηματικά το θεατή σε αναμονή: καθώς οι δεκαετίες κυλούν, από το 1937 μέχρι σήμερα ο ανθρώπινος πληθυσμός έχει περίπου διπλασιαστεί και η άγρια ζωή έχει πέσει στο μισό.
Τελικά για τον Attenborough το ζήτημα της αποκατάστασης της άγριας ζωής συνδέεται με την ίδια την επιβίωση μας. Ούτως ή άλλως η υπόλοιπη φύση θα αποκαθιστούσε γρήγορα την ισορροπία της μετά από μια ενδεχόμενη απουσία του ανθρώπου. Όπως ακριβώς έγινε στο Πρίπιατ.
Πάνος Ρηγόπουλος
