1 Ο Φεντερίκο Φελίνι στο 8 ½ διατυπώνει μια ονειρική πρόταση ερμηνείας της κινηματογραφικής έμπνευσης και δημιουργίας. Σκοτεινό, θορυβώδες και έντονο, το 8 ½ ταιριάζει την ευρύτητα του περιεχομένου με τη διεσταλμένη θεώρηση της κινηματογραφικής φόρμας, μέσα από μεγάλα μονοπλάνα, έντονο κοντράστ ενός εκπληκτικού ασπρόμαυρου, δραματικά φωτισμένους ήρωες. Ο θόρυβος της κινηματογραφικής παραγωγής αντιπαραβάλλεται στη σιωπή των ονείρων και των οραμάτων. Η αντίληψη του Φελίνι είναι εξ ολοκλήρου συναισθηματική, αφού ανατρέχει σε πρόσωπα και πράγματα που αγάπησε, με εμφανείς τις επιρροές του από τη γελοιογραφία και τη σάτιρα. Ένα απολύτως προσωπικό ύφος διαπερνά την ταινία – όπως και όλη του τη φιλμογραφία – ένας πλαστικά διαμορφωμένος κινηματογράφος που εφάπτεται στο βαριετέ και στη μεγάλη αγάπη του σκηνοθέτη, το τσίρκο.
2 Τα μεγέθη των πλάνων έχουν το στοιχείο της έκπληξης. Χωρίς να στηρίζεται σε ένα άκαμπτο μοντάζ που θα τόνιζε τις μεταβάσεις ανάμεσα στα γενικά πλάνα και στα κοντινά, ο Φελίνι συνδυάζει το εσωτερικό μοντάζ με την αλλαγή του φωτισμού μέσα στο ίδιο πλάνο. Έτσι, υπάρχει πράγματι μα όξυνση των διαφορετικών μεγεθών του κινηματογραφικού πλάνου με εξαιρετικό αποτέλεσμα στο επίπεδο της ίδιας της δραματουργίας. Σκηνές αλλάζουν μέσα στο ίδιο πλάνο, το ύφος αλλάζει, η αφήγηση ξετυλίγεται.
3 Το προσιτό «λαϊκό» θέαμα συνδυάζεται με τον στοχασμό πάνω στην έννοια της δημιουργίας και της υπαρξιακής κρίσης. Οι χαρακτήρες του Φελίνι απέχουν παρασάγγας από την αλήθεια, λειτουργούν όμως μέσα σε ένα διαρκές γίγνεσθαι αναζήτησης ενός κινήτρου, μιας ψευδαίσθησης ίσως, που θα τους επιτρέψει να εξελίξουν και να πραγματώσουν τα δημιουργήματα της ίδιας τους της φαντασίας. Οι ξιπασμένοι κύριοι και κυρίες του χώρου του θεάματος συνυπάρχουν με δημιουργούς που επιχειρούν να συνθέσουν έργα τέχνης, μέσα σε κρίσεις υστερίας και σε συνεχείς αποτυχίες.
4 Το θεμελιώδες υφολογικό χαρακτηριστικό είναι η αεικίνητη κάμερα. Απόρροιά του, η ρευστότητα που περνά στα ερμηνευτικά χαρακτηριστικά των ηθοποιών. Οι αντιθετικές κινήσεις της μηχανής ενώνουν τις διαφοροποιήσεις στην ψυχοσύνθεση τους, λειτουργούν ως άτυπα ρακόρ που εξομαλύνουν τα περάσματα αυτά, που αν μιλούσαμε με μουσικούς όρους, θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε ως ψυχολογικά ημιτόνια.
5 Αυτές οι κινήσεις της μηχανής παγιώνονται σε κάδρα, που με μεγάλη επιμέλεια συνθέτει ο Φελίνι. Ισορροπημένα και ποικίλα, τονίζουν το γκροτέσκο στοιχείο, αγαπημένο σημείο αναφοράς του σκηνοθέτη. Η αίσθησή του κάδρου προέρχεται σαφώς από την προϋπηρεσία του Φελίνι ως σκιτσογράφος σατιρικών περιοδικών. Ένα ορμητικό μείγμα από εικόνες που λαμπυρίζουν από τα φώτα της πόλης ή τον απόκοσμο φωτισμό της γιγάντιας άχρηστης κατασκευής που την βαραίνει, και από μισοφωτισμένα πορτραίτα του άτυχου Γκουίντο που έχει ξεχάσει ποια είναι η ταινία που θέλει να γυρίσει.
6 Δύο στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ιδιομορφία του Ιταλού σκηνοθέτη είναι ο κενός χώρος και το θεατράλε παίξιμο των ηθοποιών. Ο χώρος λειτουργεί δυναμικά στο 8 ½ . Συνδέεται με την αδυναμία του Γκουίντο να ανασυνθέσει νοητικά το περιεχόμενο της νέας του ταινίας, όταν και γίνεται ασφυκτικός και αδιέξοδος. Αντίθετα, όταν ο Γκουίντο βρίσκει διέξοδο και το έρεισμα για να συνεχίσει τη διαδικασία της δημιουργίας, ο χώρος ανοίγει γίνεται αφορμή για μία γιορτή, στην οποία συμμετέχουν τα πρόσωπα που διαμόρφωσαν την αντίληψη του Γκουίντο.
7 Το συγγραφικό μπλοκάρισμα ή καλύτερα το δημιουργικό μπλοκάρισμα που βιώνει ο Γκουίντο είναι η αφορμή για έναν επανακαθορισμό των στοιχείων που τον διαμόρφωσαν, για μια περιπέτεια στον ονειρικό χώρο των αναμνήσεών του αλλά και των εφιαλτών του. Οι θεατές γίνονται μάρτυρες της λύτρωσής του, της απελευθέρωσής του, της μετάβασής του εκ νέου στον χώρο της δημιουργίας. Η ταινία είναι με κάποιον τρόπο σκοτεινή, στο τέλος όμως επικρατεί το σχέδιο του Γκουίντο για ένα φιλμ που δημιουργείται στην πορεία, χωρίς προκαθορισμένη δομή.
8 Η μοναξιά του Γκουίντο προβάλλεται και στους υπόλοιπους χαρακτήρες της ταινίας. Οι γυναίκες δεν αντέχουν την ελευθεριάζουσα αντιμετώπισή που τον διακατέχει στην ερωτική του ζωή, ενώ οι άνδρες – που κατά κύριο λόγο εκπροσωπούν συναδέλφους του από τον χώρο της Τέχνης – αδυνατούν να γίνουν κοινωνοί των ιδεών του, των στοχασμών του, των σεναρίων του. Έτσι, προσκρούει στην αλήθεια, στρέφεται σε θεμελιώδεις υφές της ζωής ενός ανθρώπου, απελευθερώνεται. Ακολουθεί η φρενίτιδα της πραγματικής ζωής, της αληθινής δημιουργίας που πηγάζουν από τη μοναδική έκφραση του κάθε δημιουργού, η οποία δεν υπακούει σε πρότυπα, σε πεπατημένες, σε κλισέ. Μια αληθινή γιορτή.
8 ½. Γιατί όμως 8 ½ ; Πρόκειται για τον αριθμό των προηγούμενων ταινιών του Φεντερίκο Φελίνι, με το ½ να παραπέμπει στην πρώτη του μισή ταινία, Τα φώτα του Βαριετέ (1951), που σκηνοθέτησε με τον φίλο του Αλμπέρτο Λατουάντα. Είναι, άρα, το 8 ½ μια αυτοβιογραφική ταινία; Η απάντηση είναι ίσως. Σίγουρα είναι μια ταινία μυθική, ένα σημείο καμπής για την κινηματογραφική έκφραση. Ένα αριστούργημα.
Ανδρέας Άννινος
